Сәбит Мұқановтың бір хаты туралы

Академик жазушы Сәбит Мұқанов  кезінде нақтылық 1929 жылы Кедей сөзі газетінде редакторлық  қызметін атқарған. Ол кезде  бүгінгі Солтүстік Қазақстан латынша бастаған.

Ал мына  бір үзік сыр сияқты  хатқа келсек,  ол ел ардақтысы болып қала беретін Сәбенің жайлауынша жылу алған жандардың жан сыры  іспетті.

Уәлихановтар әулетіне Сәбит Мұқанов өмір бойы зор мейіріммен қарады. Оған басты себеп, әрине, Шоқан ғой.

Төрелер туралы ол кісінің әңгімесі таусылмаушы еді. Бірде, біздің үйде қонақта отырғанда Сәбең: «Менің бір таң қалатыным, Абылай әулетінің әр ғасырда шырағы сөнбей жанып тұратыны. Өздеріңіз қараңыздаршы: Уәли, Қасым, Кенесары, Наурызбай, Тезек, Шоқан, Мақы…» дегенді.

1971 жылы Көкшетау қаласында Шоқанның ескерткіші ашылды. Оны жасаған отыз жастағы талантты мүсінші Төлеген Досмағамбетов еді. Сәбең мен Мәриям жеңгей ескерткіштің ашылу тойына қатысты. Сол тойда, алдына әкелген қойдың басын Сәбең жас болсам да маған тартты. Айтқаны: «Бәріміз Уәлиханов, Уәлиханов дейміз, ортамызда, олардың көзі Шота отыр. Жол Шотанікі.» Не деген кішіпейілділік, қарапайымдылық десеңізші…

Сәбит Мұқанов менің әкем Ыдырысты 1921 жылдан бері біледі екен. Әкем ұзақ жылдар ұстаз болған адам. 1947 жылы менің туған ағам Тұрсын (Евней Бөкетовтың жан жолдасы) 22 жасында қайтыс болды. Мен ол жылы он бес жаста едім. Келешек тағдырымды қатты ойлаған әкем Сәбит Мұқановқа ақылдасқан болып хат жазыпты. Енді Сәбеңнің жауабын ақшамдап келтірейін: «Қадірлі Ыдырыс ағай!

Хатыңызды алғаныма біраз уақыт болғанмен, жауабын кешігіп қайтарып отырмын. Кешіріңіз!

Сәлем алдында, сізге көңіл айтқым келіп отыр: балаңыз қайтыс болыпты, қайырын берсін Ол бала (атын ұмыттым) 45-жылы ма, 46-жылы ма, біздің үйге келіп кетіп еді. Оты бар, келешегі зор бала сияқты еді, сізге ауыр қаза болған…

Балаңыздың оқуы туралы: әрине, оқытқаныңыз жақсы. Бірақ, қайда? Сізге кешігіп хат жазуыма да осы сұраудың жауабын себеп болды… Бұл мәселені шешу үшін Сембаев керек болды, ол кісі күздей үйде тұрмай, командировкадан жуырда келді. Сөйлесіп ем, сізді сырттай біледі екен. «Қарт кісінің үйренген орнынан қозғалғаны қиын ғой»- деп, бұдан орын берем демеді. Ал бала туралы айтқаны: «Алматыда оқытқысы келсе, биыл кешікті, ендігі жылы осындағы №218 қазақ мектебінің интернатына алдырайық», – дейді. Қайсысын мақұлдайсыз, өзіңіз шешесіз де.

Шоқан туралы: халыққа адал атқарған еңбек өлмек емес қой, әсіресе, біздің елде. Шоқанды көбірек зерттеп жүрген адамның бірі менмін. Бірақ, о туралы әлі үлкен еңбек жаза алған жоқпын. Жазылған біраз мақалаларымды, Москвада орыс тілінде «Нить Ариадны» атты пьесамды Шоқанның зор образына лайықты киім демеймін. Бірақ, олармен тынып отырған мен жоқ. Ойым -үлкен романда. Оған біраз материалдарым бар, бірақ, жеткіліксіз. Жеткізу үшін: 1. Шоқан туып-өскен жерлерін аралауым керек. 2. Омбы архивінде біраз отыруым керек. 3. Қашқарияға барып қайтуым керек. Осы үшеуінің алғашқы екеуіне өткен жаз аттанам ба деп ем, қол тимеді. Ойым сізді де көру, кеңесу еді. Енді тіршілік болса, алдағы жазға жиналамын.

Ол-пұлдарды сұрап (Шоқанға байланысты) сізді 1 әурелегім келеді де, сұрайтындарымды хатқа сыйғыза  алмаймын. Академиямен бұл жөнінде сөйлесіп те жүрмін, 1 нәтижесін хабарлармын.

Жалпы, хатпен хабарласып тұрайық, ағай!»

 // Солтүстік Қазақстан – 2005 жыл. – 6 маусым. – 6 бет.